Stając przed lustrem i patrząc na siebie nie jest trudno zauważyć, że nasze ciało nie jest w pełni symetryczne. Jedna z rąk bywa większa, silniejsza i bardziej sprawna. To nasza ręka dominująca. Tak samo jest z nogami, kupując buty odczuwamy, że stopy mają inny kształt, kopiąc piłkę też częściej wybieramy prawą bądź lewą nogę – podświadomie wybieramy nogę dominującą. Preferencję jednej ze stron ciała nazywa się dominacją lub lateralizacją.
Asymetria nie tylko dotyczy budowy ciała, ale również odbioru świata za pomocą zmysłów. Okazuje się, że prawe i lewe oko mogą się różnić nie tylko funkcją, ale i faktycznym rozmiarem!
Czym zatem jest oko dominujące i jakie są jego funkcje?
Dominacja oczna to preferencja mózgu do otrzymywania obrazu docierającego z jednego oka nad otrzymywaną z oka drugiego – niedominującego. Oko dominujące postrzegane jest przez mózg jako oko prowadzące, natomiast niedominujące wspomagające funkcjonowanie drugiego oka.
Poza odkryciem zjawiska dominacji ocznej, przez lata zastanawiano się jakie funkcje ma dominacja oczna. Jako pierwsze analizowano zjawisko spontanicznego wyboru oka do obserwacji przez otwór np. przez dziurkę od klucza.
Ponadto wykazano, że oko dominujące wykorzystywane jest w procesie czytania. Jako pierwsze aktywowane jest przez mózg do wykonywania śledzących ruchów poziomych. Również dostosowanie ostrości na bliskie i dalekie odległości jest aktywowane jako pierwsze przez oko dominujące.
W testach na czas reakcji wykazano, że informacja otrzymywana z oka dominującego jest analizowana przez mózg szybciej.
Dominujące czyli które?
Jeśli chciałbyś dowiedzieć się które Twoje oko jest okiem dominującym sparwdź to w 5 prostych krokach.
1. Wybierz odległy niewielki obiekt (klosz latarni na ulicy, włącznik światła w dużym pokoju, zegar na ścianie)
2. Złóż swoje dłonie w taki sposób aby pomiędzy palcami pozostał trójkącik o boku około 3-4 cm
3. Wyprostuj ręce przed siebie, przez trójkącik w dłoniach obserwuj odległy element. Trzymaj tak
ręce nieruchomo.
4. Zamknij najpierw oko prawe (lub poproś żeby ktoś ci je przesłonił). Następnie zamknij drugie oko.
5. Na pewno zauważyłeś, że raz obiekt widziałeś, a raz zniknął. To oko dla którego obiekt pozostawał widoczny, jest Twoim okiem dominującym.
Możesz powtórzyć zadanie, próbując doprowadzić dłonie do oka, tak aby cały czas widzieć wybrany przez siebie obiekt, najprawdopodobniej spontanicznie wybierzesz to samo oko – twoje oko dominujące.
Dalekie i bliskie odległości
Pomimo, że 85% ludzi ma dominujące oko prawe w dali, to nie każdy z nich wybiera to samo oko w bliży i odwrotnie. Aż 15% osób posiada inną dominację motoryczną w zależności od tego czy obserwują element znajdujący się blisko czy daleko. Zatem może okazać się, że Twoje oko dominujące w dali jest Twoim okiem niedominującym w bliży. Zrobiłeś test w dali? Teraz zrób go w bliży! To proste!
Jak określić oko dominujące na bliskich odległościach?
1. Chwyć dwa długopisy w ręce tak jak pokazano na zdjęciu poniżej.
2. Ustaw długopisy jeden za drugim w prostej linii przed twoimi oczami.
3. Zamknij jedno oko – oceń czy długopisy nadal są w jednej linii. Następnie zamknij drugie oko i
oceń położenie długopisów względem siebie.
4. Oko którym widziałeś, że długopisy są bardziej rozsunięte jest twoim okiem NIEDOMINUJĄCYM.
5. Oko którym widziałeś, że długopisy pozostają w jednej linii jest okiem DOMINUJĄCYM.
Lateralizacja w rozwoju Twojego dziecka.
Wyspecjalizowanie się poszczególnych części ciała, czyli ustalenie lateralizacji jest procesem mającym swój początek już w życiu płodowym i kształtującym się w pierwszych latach życia. Do 5 miesiąca życia dziecko jest bilateralne, nie wykazuje preferencji żadnej ze stron. Natomiast w okolicach 7-9 miesiąca dzieci zaczynają konsekwentnie używać jednej z rączek do chwytania interesującego ich przedmiotu. W okresie nauki chodzenia, kiedy ciało uczy się symetrycznego poruszania ta stronniczość słabnie. W wieku 2-3 lat dominacja rączek utrwala się. Jako pierwsze ustaloną dominację mają dzieci praworęczne, leworęczność ustala się na przełomie 3-4 roku życia. Te dzieci, które nie mają wykształconej lateralizacji do 6 roku życia mogą napotkać się z licznymi problemami w nauce.
Podobnie jak specjalizowanie się rączek rozwój dominacji ocznej kształtuje się dopiero w wieku przedszkolnym dziecka.Kiedy podamy dziecku lunetę, będzie przykładało ją sobie pomiędzy oczy – na czoło. Będzie tak robiło aż do 4. roku życia. Dziecko nie będzie umiało samodzielnie wybrać oka którym jest mu lepiej obserwować. Zjawisko to nazywa się Efektem Cyklopa.
Latami powielano schemat, iż lateralizacja skrzyżowana, czyli taka gdzie dziecko ma np. prawe oko dominujące, ale rękę dominującą lewą (i odwrotnie) może być przyczyną problemów w nauce dziecka. Aktualne badania nie potwierdzają tej teorii. Należy pamiętać, że dominacji oka czy ręki nie należy przestawiać. Dużo większą krzywdą dla dziecka jest zmuszanie go do korzystania z innej ręki niż jego ręka dominująca.
Moje oko dominujące ma większą wadę! Czy coś z nim nie tak?
Rozpowszechnianie się krótkowzroczności wśród coraz młodszych osób otrzymało już miano epidemii, która występuje w coraz to szerszych obszarach na świecie. Przyczyna rozszerzania się tego zjawiska nadal pozostaje w dużej mierze nierozwikłana. Jednakże, gdy spośród osób posiadających krótkowzroczność wyodrębniono te z dużą różnicą wady wzroku między okiem prawym i lewym, okazało się, że większości przypadków większą wadę wzroku posiada oko dominujące!
Czy można temu zapobiec?
Niestety nie ma jednoznacznego przepisu na uniknięcie wzrostu krótkowzroczności u Twojego dziecka. Zaleca się przede wszystkim stworzenie dogodnych warunków pracy. Upewnij się że Twoje dziecko, ma dobrą wysokość stolika przy którym odrabia lekcje, nie może ona być ani za wysoka ani za niska. Zalecane jest stosowanie podkładek, które umożliwią czytanie w bardziej fizjologicznej pozycji. Zwróć uwagę czy Twoje dziecko nie przechyla głowy tylko w jedną stronę pisząc. Postaraj się aby zawsze jedno i drugie oko pracowało w jednakowej odległości. Istotne są zabawy i wszelka aktywność na świeżym powietrzu.
Specjaliści badający wzrok muszą sprawdzić funkcje każdego oka z osobna i porównać je ze sobą, tak aby umożliwić równy rozwój i funkcjonowanie obydwu oczu.
O zdolnym dziecku które ma problem z czytaniem i pisaniem…
Od wczesnych lat szkolnych dzieci dzielą się na te które uwielbiają czytać i te które tego unikają. Na te które pięknie i bezbłędnie uczą się literek i te które ciągle coś przekręcają. Przyczyn tych objawów może być wiele. Niezwykle często problemy te mają podłoże wzrokowe. Do jednego z nich może należeć dominacja oczna.
Symptomy stresu układu wzrokowego:
1. Czytanie odwrócone np. „od” i „do”, „fart” i „traf”, „rób” i „bór”.
2. Pomijanie wyrazów albo całych linii.
3. Pocieranie oczu podczas czytania.
4. Podczas czytania na głos początek jest płynny a po czasie coraz bardziej pomieszany.
5. Złe wymawianie prostych wyrazów np. „tak”, „od”.
6. Ciągłe preferowanie książek z dużym drukiem.
W Japonii czytanie odbywa się z góry na dół w kulturze europejskiej czyta się od lewej do prawej, co powoduje, że jako pierwsze oko prawe napotyka na daną literkę, dostosowuje układ wzrokowy do odległości, odczytuje znak. Sytuacja ta jest prosta i oczywista dla osób z dominującym okiem prawym. Natomiast w sytuacji, gdy okiem dominującym jest oko lewe, powstaje swego rodzaju zamieszanie, najprawdopodobniej, oczy przełączają się między tym, które jako pierwsze natrafia na znak do odczytania, a okiem dominującym, które ma pierwszeństwo w przetwarzaniu impulsów w mózgu. Proces przełączania, czy rywalizacji między oczami z czasem staje się dla dziecka męczący. Zaczyna mylić litery, całe wyrazy, pomija linijki, pociera oczy i porzuca dalsze czytanie.
Z podobną sytuacją można napotkać się w procesie nauki pisania. Nie rzadko spotykamy się z dziećmi które odwrotnie piszą literki, stosując ich odbicia lustrzane. Robią to nawet, albo przede wszystkim gdy przepisują tekst z tablicy. W tej sytuacji można rozważyć nie tylko to, czy dziecko ma dominujące oko prawe czy lewe na teście z użyciem dalekiego elementu, ale należy również porównać które oko u dziecka jest dominujące do bliży. Może być tak, że na dal będzie to oko prawe, a do bliży oko lewe. Podczas nauki pisania, głównie podczas przepisywania z tablicy oczy przełączają się między sobą i dana litera czy znak, jest przez dziecko analizowana w inny sposób w zależności od odległości.
Jak można pomóc dziecku?
Nie zawsze ten problem jest objawem dysleksji. Efektywny proces uczenia się jest możliwy tylko wtedy jeśli dobrze funkcjonują zmysły poznawcze. Edukacja wymaga od nas używania wzroku z niezwykłą precyzją.
Niezwykle ważnym jest sprawdzenie wzroku naszego dziecka nie tylko w kierunku wady wzroku, ale i zdolności dostosowywania układu wzrokowego do bardzo różnych sytuacji jakim jest czytanie, przepisywanie, przerzucanie wzroku. Jednym z elementów kompleksowego badania optometrycznego jest sprawdzenie oka dominującego dziecka do dali i bliży wzrokowej i uwzględnieniu tej informacji przy rozpisywaniu ewentualnej terapii wspomagającej rozwój wzroku Twojego dziecka.
