Tyflografika – sztuka (dla) niewidzących

tyflografika

Wzrok jako elementarny zmysł biorący udział w postrzeganiu świata uznany jest za pewnik. Przestrzeń przepełniona jest symbolami, znakami, rysunkami dotyczącymi instrukcji obsługi, czytania map, wykresów czy wypełniania formularzy. Codziennie zauważamy setki nowych rzeczy, które docierają do nas drogą wzrokową. Jednym słowem żyjemy w świecie dla widzących.

Postrzeganie świata przez osoby niewidzące jest zagadką. Jako osoba widząca, z wykształcenia grafik jestem wyczulona na wizualne aspekty rzeczywistości i uzależniona od atrakcyjności danego zjawiska. Uświadomienie sobie elementarnej potrzeby właściwego przekazu było dla mnie problemem zawodowym. Przy wykonywaniu tyflografik nie potrafiłam pozbyć się wizualnego aspektu przedstawienia komunikatu. Istotą mojej pracy było koncentrować się na merytorycznie poprawnym, jasnym źródle informacji dla dzieci niewidomych.

Grafika wypukła

Wszelkie pomoce dydaktyczne dla osób niewidzących, służące poznaniu otaczającej ich rzeczywistości w postaci schematów, rysunków, grafik, map wypukłych składają się na pojęcie tyflografiki. Definicja tyflografiki nie funkcjonuje jednoznacznie w polskiej ani zagranicznej literaturze. Najczęściej termin ten zastępuje się pojęciem rysunku dla niewidzącego lub po prostu grafiką wypukłą.

Rodzajów tyflografik jest bardzo dużo. Możemy do nich zaliczyć:

  • rysunki wykonywanych na dłoni niewidzącego
  • hafty
  • rysunki na papierze brajlowskim
  • tłoczenia w materiałach
  • druk wypukły linią perełkową lub punktem brajlowskim
  • druk fleksograficzny
  • sitodruk wypukły
  • malowanie farbami pęczniejącymi
  • kolaże

Dzieci niewidzące najchętniej pracują w technice kolażu, która niewątpliwie cieszy się wśród nich największą popularnością, ze względu na bogactwo wrażeń dotykowych oraz nieograniczone możliwości twórcze.

Wciąż za mało…

Bardzo ważne jest, aby rysunek wypukły dla osoby niewidzącej był jasny, prosty i przede wszystkim niósł za sobą wiedzę potrzebną do funkcjonowania w świecie ludzi widzących. W Polsce przykładów poprawnie merytorycznie wykonanych tyflografik jest jeszcze ciągle za mało. Wiąże się to z dużymi kosztami wydawania książek dla dzieci niewidzących. Technologia wykonywania dostępnych książek niekoniecznie idzie w parze z niezbędną wiedzą z zakresu tyflopedagogiki, fizjologii dotyku i psychologii osób niewidzących. Użyteczność w tym wypadku jest żadna, co gorsza szkodliwa dla dziecka niewidzącego. Zasady adaptacji do tyflografiki są nieskomplikowane, a wytyczne do przełożenia treści wzrokowych na przedstawienie dotykowe są ogólnodostępne.

Zasady redagowania tyflografiki

Rysunek dla niewidzącego określa się jako zbiór umieszczonych na płaszczyźnie znaków, linii, punktów dotykowo czytelnych i powierzchni o zróżnicowanej fakturze. Ilustracja wypukła może być wykonana z jednego tworzywa lub zróżnicowanych dotykowo materiałów, co tym samym podnosi walory przedstawienia. Aby dziecko niewidzące zainteresowało się rysunkiem, musi on być przede wszystkim czytelny. Miarą czytelności przedstawienia jest wypukłość linii, znaków i faktur nie mniejszych niż 1 mm. Obrazek powinien być również atrakcyjny i przyjemny w dotyku bo tylko takie cechy mogą zachęcić dziecko do podjęcia trudu, jakim jest czytanie ilustracji.

Użyteczność tyflografiki jest rzeczą również bardzo ważną. Nie należy wykonywać ilustracji, które nie niosą za sobą żadnej informacji bądź są po prostu błędnym przedstawieniem, które wprowadza chaos i niepoprawne treści. Na rzecz jasnego i czytelnego przekazu musimy pominąć wszelkie ozdobniki i urozmaicenia, które podnoszą walory estetyczne pracy.

Rysunek dla dziecka niewidzącego powinien być trwały z racji bardzo intensywnego użytkowania. Za pomocą dotyku dziecko niewidzące będzie w stanie rozróżnić punkty odległe od siebie nie mniej niż 2,5 mm. Nie należy umieszczać również w bliskim sąsiedztwie linii i znaków, które mają być czytane osobno. Zbyt gęste rozmieszczenie jednakowych drobnych znaków, będzie interpretowane jako faktura, a nie zbiór elementów. Ilustrować należy wszystkie nowe treści w tekście. Aby ułatwić dzieciom czytanie obrazka, tło powinno kontrastować z przedstawieniem. Optymalna wielkość rysunku dla niewidzącego dziecka to obszar nieprzekraczający wielkości jego dłoni. Zalecana jest centralna pozycja przedstawienia względem kartki formatu maksymalnie A3.

Każda ilustracja powinna zawierać opis lub legendę oraz być oznaczona w sposób, który pozwoli niewidzącemu określić położenie rysunku – róg kartki oznaczyć można małym prostokątnym trójkątem lub całkowicie go odciąć. Musimy pamiętać, że czytanie tyflografiki musi być dla dziecka przyjemnością, a nie dociekaniem przez nie tego, co też autor miał na myśli. Są to podstawowe, bardzo użyteczne zasady tworzenia najprostszych przedstawień.

Pobierz “Sekretne życie pszczół. Tyflografika” A. Kamińska

Literatura:

  • R. Walthes, Tyflopedagogika, Gdańsk 2007
  • E.Bendych, Badania nad rysunkiem niewidomego dziecka 3 cz, w: Szkoła specjalna nr 3 1995, s 47
  • A. Chojecka, M. Magner, E. Szwedowska, s. E. Więckowska, Nauczanie dzieci niewidomych rysunku
  • S. Jakubowski, Poradnik metodyczny dla nauczycieli realizujących podstawę programową w zakresie szkoły podstawowej i gimnazjum z uczniami niewidomymi i słabowidzącymi, Warszawa 2001
  • www.tyfloświat.pl
Agnieszka Kamińska

Agnieszka Kamińska

Absolwentka grafiki projektowej na Uniwersytecie Artystycznym w Poznaniu. Zajmuje się głównie ilustracją oraz identyfikacją wizualną, interesuje się grafiką dotykową i projektowaniem użytkowym. Miłośniczka psów oraz krawiectwa.

Więcej postów